این ۱۰ دستور لینوکس به من نشان دادند که زندگی بدون ویندوز چقدر بهتر است

وقتی برای اولین بار از ویندوز به لینوکس مهاجرت می کنید،ممکن است از ترمینال بترسید. آن صفحه سیاه با نشانگر چشمک‌زنش در مقایسه با رابط کاربری گرافیکی صیقل‌خورده‌ی ویندوز، قدیمی و ترسناک به نظر می‌رسد.احتمالا با خودم بگویید: «چه دلیلی دارد کسی تایپ کند وقتی می‌تواند فقط کلیک کند؟».

ترمینال فقط یک رابط جایگزین نیست—بلکه یک قدرت ویژه است که زندگی را ساده‌تر می‌کند. گرچه ابتدا نیاز به یادگیری دارد، اما وقتی اصول اولیه را درک کنید، می‌توانید کارهای پیچیده زیادی را تنها با چند دستور انجام دهید.

پس از چند وقت کار با لینوکس، با دستوراتی آشنا می شوید که به‌کلی روش کاری‌اتان را تغییر می دهند و به شما نشان می دهند چرا زندگی بدون ویندوز بهتر است. این‌ها فقط چند دستور ساده نیستند؛ بلکه قابلیت‌هایی هستند که ویندوز یا اصلاً ندارد یا با رابط‌های ناکارآمد و برنامه‌های جانبی به‌شکل ضعیفی ارائه می‌دهد. در ادامه چند مورد از آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

۱. grep – پیدا کردن فوری هر چیز

بر خلاف جستجوی درون‌فایل ویندوز که هم کند است و هم محدود به رابط گرافیکی، ابزار grep در لینوکس نتایج را به‌صورت لحظه‌ای در ترمینال نمایش می‌دهد. می‌توانید از grep برای جستجوی ساده در فایل‌ها، جستجوی بازگشتی (Recursive)، تطبیق الگوها (Pattern Matching) یا حتی انتقال خروجی آن به دستورات دیگر استفاده کنید.

کافی‌ست یک الگو (مثلاً یک کلمه یا عبارت) به آن بدهید و مشخص کنید کجا را جستجو کند (یک فایل، چند فایل، یا حتی خروجی یک دستور دیگر)، مانند:

grep "important note" ~/Documents/*.txt

با همین دستور ساده، می‌توانیم در تمام فایل‌های متنی موجود در پوشه “Documents” به دنبال عبارت «important note» بگردم. نتایج در عرض چند میلی‌ثانیه ظاهر می‌شوند و نام فایل به همراه خطی که عبارت مورد نظر در آن وجود دارد، نمایش داده می‌شود.

grep فقط برای جستجو در فایل‌ها نیست—بلکه می‌توان آن را با سایر دستورات ترکیب (pipe) کرد تا خروجی‌ها را فیلتر کند. مثلاً اگر بخواهید تمام پردازش‌های مربوط به Chrome را ببینید، می‌توانید این دستور را اجرا کنید:

ps aux | grep "chrome"

با grep دیگر نیازی نیست هر فایل را جداگانه باز کنید یا از ابزار جستجوی کند ویندوز استفاده کنید که به نظر می‌رسد همه‌چیز را ایندکس می‌کند به‌جز چیزی که واقعاً به‌دنبالش هستید.

۹. find – پیدا کردن دقیق فایل‌ها

دستور find را با grep اشتباه نگیرید. grep برای یافتن متن درون فایل‌ها عالی است، اما find برای پیدا کردن خودِ فایل‌ها و پوشه‌ها طراحی شده. در حالی‌که می‌توانید grep و ls را با هم ترکیب کنید تا برخی فایل‌ها را پیدا کنید، دستور find به‌طور خاص برای یافتن فایل‌ها و دایرکتوری‌ها ساخته شده است.

بر خلاف جستجوی ویندوز که گاهی فایل‌های مخفی یا سیستمی را نادیده می‌گیرد، با find می‌توانید دقیقاً مشخص کنید دنبال چه چیزی هستید—براساس نام، اندازه، تاریخ آخرین تغییر، یا حتی محتوای فایل.

برای مثال، بیایید تمام فایل‌های log که بیش از ۳۰ روز از عمرشان گذشته را پیدا کنیم:

find /var/log -name "*.log" -type f -mtime +30

در ویندوز، برای این کار باید تاریخ فایل‌ها را در File Explorer مرتب کرده و پوشه‌ها را به‌صورت دستی بررسی کنید. اما در لینوکس با دستور find فقط با یک خط فرمان این کار انجام می‌شود. حتی بیشتر از این، دستور find فقط فایل‌ها را پیدا نمی‌کند—بلکه می‌تواند روی آن‌ها عملیات هم انجام دهد. مثلاً برای حذف تمام فایل‌های log قدیمی، کافی‌ست این دستور را اجرا کنید:

find /var/log -name "*.log" -type f -mtime +30 -delete

این سطح از کنترل دقیق روی عملیات فایل‌سیستمی در رابط کاربری معمولی ویندوز وجود ندارد.

۸. APT، YUM/DNF، Pacman – نصب آسان نرم‌افزار

برای نصب یک نرم‌افزار در ویندوز، معمولاً باید در اینترنت جستجو کنید، فایل نصب را دانلود کنید، مراحل نصب را طی کنید، گزینه‌های ناخواسته مانند نوار ابزار را رد کنید، منتظر بمانید تا نصب تمام شود، آیکن دسکتاپ ایجاد شود، و در نهایت نرم‌افزار را اجرا کنید.
اما در لینوکس، همه‌ی این کارها را می‌توان تنها با یک دستور از طریق package manager انجام داد.

مدیران بسته در لینوکس مانند APT (برای Debian یا Ubuntu)، DNF (برای Fedora) یا Pacman (برای Arch) این فرایند را فوق‌العاده ساده می‌کنند. مثلاً برای نصب نرم‌افزار ویرایش تصویر GIMP در یک سیستم مبتنی بر دبیان مانند اوبونتو، فقط این دستور کافی‌ست:

sudo apt install gimp

و تمام. تنها با یک دستور GIMP و تمام وابستگی‌هایش نصب می‌شود—بدون مراحل نصب گرافیکی، بدون نرم‌افزارهای ناخواسته، بدون نیاز به ری‌استارت.

نه‌تنها این، بلکه می‌توانید تمام نرم‌افزارهای نصب‌شده را هم‌زمان به‌روزرسانی کنید:

sudo apt update && sudo apt upgrade

این دستور، به‌روزرسانی‌های موجود برای همه‌ی برنامه‌های نصب‌شده را بررسی کرده و آن‌ها را به‌صورت یکجا اعمال می‌کند.

۷. Piping – قدرت ترکیب

عملگر pipe (یعنی |) این امکان را می‌دهد که خروجی یک دستور مستقیماً به‌عنوان ورودی دستور بعدی استفاده شود. این مفهوم ساده، قدرت عظیمی ایجاد می‌کند زیرا به شما اجازه می‌دهد ابزارهای کوچک و تک‌منظوره را با هم ترکیب کرده و فرآیندهای پیچیده بسازید.

برای مثال، فرض کنید دستور ls -l که فایل‌ها را با جزئیات لیست می‌کند، یادتان هست:

ls -l

اگر لیست بالا خیلی طولانی باشد، یا فقط بخواهید تعداد کل فایل‌ها را بدانید، می‌توانید از عملگر pipe (|) همراه با دستور wc استفاده کنید.

مثلاً با این دستور:

ls -l | wc -l

چه اتفاقی می‌افتد؟
خروجی دستور ls -l (که لیستی از فایل‌ها را نشان می‌دهد) مستقیماً به دستور wc -l فرستاده می‌شود.
wc -l تعداد خطوط را می‌شمارد، که در این مورد تقریباً برابر با تعداد فایل‌ها (به‌علاوه یک خط برای کل دایرکتوری) خواهد بود.

این یک مثال ساده از قدرت ترکیب دستورات در لینوکس با استفاده از pipe است—شما می‌توانید چندین ابزار کوچک را به شکلی هوشمندانه زنجیره کنید و کارهای پیچیده را به‌سادگی انجام دهید.

این دستور فقط تعداد خطوط را محاسبه و چاپ می‌کند.
علاوه بر آن، شما می‌توانید همه پردازش‌های در حال اجرای سیستم خود را با دستور ps aux مشاهده کنید و سپس فقط پردازش‌هایی را فیلتر کنید که مربوط به وب‌سرور شما (مثلاً apache) هستند:

ps aux | grep apache

این توانایی در زنجیره کردن دستورات مانند قطعات لگو، فوق‌العاده قدرتمند است و پایه و اساس بسیاری از کارهای اسکریپت‌نویسی و اتوماسیون مؤثر را تشکیل می‌دهد.
البته Windows PowerShell هم از مفهوم pipe پشتیبانی می‌کند، اما به اندازه لینوکس همگانی یا یکپارچه نیست؛ چراکه این طرز تفکر در لینوکس از پایه در طراحی سیستم لحاظ شده است.

۶. htop یا top – نظارت زنده بر پردازش‌ها

Task Manager ویندوز نمایی کلی از پردازش‌های فعال، مصرف CPU، رم و… ارائه می‌دهد. این ابزار کارآمد است، اما اغلب احساس می‌شود که اطلاعاتی ایستا و غیرپویایی در اختیارتان می‌گذارد و به‌دست آوردن اطلاعات دقیق و لحظه‌ای از وضعیت سیستم در آن دشوار است.

در لینوکس، ابزارهای خط فرمانی مانند top و نسخه کاربرپسندتر آن یعنی htop برای نظارت بر پردازش‌ها وجود دارند.
با اجرای htop، نمایی پویا و زنده از فعالیت‌های سیستم را مستقیماً در ترمینال مشاهده می‌کنید.

شما می‌توانید مصرف CPU و رم هر پردازش را ببینید، بر اساس معیارهای مختلف (مانند مصرف CPU، رم یا شناسه پردازش) مرتب‌سازی کنید، پردازش‌های مشکل‌ساز را متوقف کنید، و حتی ساختار درختی ارتباط بین پردازش‌ها را مشاهده کنید.

۵. Cron – پشتیبان‌گیری خودکار زمان‌بندی‌شده

در ویندوز، تنظیم وظایف زمان‌بندی‌شده معمولاً از طریق Task Scheduler انجام می‌شود. این ابزار گرافیکی قابلیت‌مند است، اما برای کارهای اسکریپت‌محور یا پیشرفته می‌تواند کند و پیچیده به نظر برسد. در مقابل، لینوکس ابزار ساده‌تری به نام Cron دارد.

Cron یک زمان‌بند وظایف در لینوکس و سیستم‌های شبیه به یونیکس است. با ویرایش فایل crontab خود، می‌توانید مشخص کنید که چه فرمانی در چه زمانی اجرا شود — با استفاده از یک فرمت پنج‌تایی: دقیقه، ساعت، روز ماه، ماه، و روز هفته.

مثلاً برای اجرای یک اسکریپت پشتیبان‌گیری هر شب ساعت ۲ بامداد:

crontab -e

و اضافه کردن این خط:

۰ ۲ * * * /home/user/backup.sh

ابزار Cron سبک‌وزن، متنی و قابل‌ادغام با خط فرمان و سیستم‌های کنترل نسخه است، در حالی که Task Scheduler ویندوز نیاز به رابط گرافیکی و فایل‌های XML دارد و ممکن است مشکلات دسترسی یا نشست داشته باشد.

۴. rename یا loops – تغییر نام دسته‌جمعی فایل‌ها

در ویندوز، تغییر نام چند فایل اغلب کاری تکراری و محدود است. با اینکه File Explorer گزینه‌هایی ساده فراهم کرده، اما برای تغییرات پیشرفته‌تر نیاز به PowerShell یا ابزارهای شخص ثالث دارید.

در لینوکس، می‌توانید با دستورات ساده در خط فرمان صدها فایل را سریعاً تغییر نام دهید. مثلاً برای افزودن پیشوند به همه فایل‌های JPG:

for file in *.JPG; do mv "$file" "TripToItaly_$file"; done

یا با استفاده از ابزار rename برای تغییر پسوند فایل‌ها از .txt به .md (در سیستم‌های مبتنی بر Debian/Ubuntu):

rename 's/\.txt$/\.md/' *.txt

در توزیع‌هایی مثل Fedora یا Arch که از نسخه util-linux استفاده می‌کنند:

rename .txt .md *.txt

این ابزارها بسیار سریع و قابل اسکریپت‌نویسی‌اند — بدون کلیک، بدون نرم‌افزار اضافه.

۳. curl یا wget – دانلود از خط فرمان

ابزارهای curl و wget برای اسکریپت‌نویسی، اتوماسیون، گرفتن داده‌ها از API، و کار روی سرورهای بدون رابط گرافیکی ضروری‌اند. برای مثال برای دانلود یک فایل:

wget https://example.com/path/to/file.zip

یا با curl:

curl -O https://example.com/another/file.tar.gz

گزینه -O فایل را با نام اصلی ذخیره می‌کند. این ابزارها کنترل دقیقی روی فرایند دانلود به شما می‌دهند که مرورگرها نمی‌توانند فراهم کنند.

۲. alias – ساخت میانبرهای شخصی

اگر مرتباً یک دستور طولانی را تایپ می‌کنید، ساخت میانبر با alias می‌تواند وقت‌تان را نجات دهد. مثلاً:

alias ll='ls -lha'

حالا با نوشتن ll، دستور کامل اجرا می‌شود. برای دائمی شدن، آن را به فایل پیکربندی shell مثل .bashrc یا .zshrc اضافه کنید.

برای مثال:

alias update="sudo apt update && sudo apt upgrade -y"

۱. tmux – داشتن چند پنجره در یک ترمینال

tmux ابزاری است برای تقسیم یک پنجره ترمینال به چند بخش. می‌توانید در هر پنجره فرمان‌های جداگانه اجرا کنید و همه چیز حتی در صورت قطع اتصال نیز فعال باقی می‌ماند.

نصب tmux:

sudo apt install tmux

این ابزار برای توسعه‌دهندگان، مدیران سرور و کاربران حرفه‌ای بسیار مفید است.

ویندوز هم از تب‌ها و چند پنجره پشتیبانی می‌کند، اما امکان جدا کردن یک نشست (session)، خروج از سیستم و سپس اتصال مجدد به آن را ندارد. با این حال، اگر tmux را در محیط WSL (Windows Subsystem for Linux) اجرا کنید، همان قابلیت جدا و دوباره وصل شدن به نشست را خواهید داشت که در سیستم‌های لینوکس بومی وجود دارد.

این دستورات ابزارهایی ضروری هستند که تجربه کار شما با لینوکس را به‌شدت بهبود می بخشند. یاد گرفتن حتی چند مورد از آن‌ها نقطه‌ی شروع فوق‌العاده‌ای است. همچنین می‌توانید این دستورات کمتر شناخته‌شده را نیز بررسی کنید که می‌توانند قدرت و انعطاف‌پذیری بیشتری را برایتان به ارمغان بیاورند.