اکثر مردم میدانند که به علت تغییرات آب و هوایی کره زمین، سطح اقیانوس های جهان در حال افزایش است اما در داخل قاره ها و بر روی خشکی، مقیاس های تغییرات آب و هوایی کاملاً در جهت مخالف قرار دارند. از آن جا که یخچال های ذوب شده آب شیرین را روانه اقیانوس ها می کنند، گرما و خشکسالی دریاچه های ما را از مایع گرانبها تخلیه می کند. این روند باعث خشک شدن بسیاری از دریاچه ها درچند دهه اخیر شده است؛ آیا سرنوشت مشابهی در انتظار دریای خزر است؟ آیا بزرگترین دریاچه جهان در حال خشک شدن است؟
کاهس سطح آب بزرگترین دریاچه جهان
بر اساس مطالعه جدید که در Communications Earth & Environment انجام شده است، سطح آب بزرگترین دریاچه موجود بر روی زمین، دریای خزر یا کاسپین، رو به کاهش است. دانشمندان اکنون هشدار داده اند که در صورت ادامه این روند و افزایش آن، سطح آب دریاچه تا پایان قرن، بین ۹ تا ۱۸ متر (۳۰ و ۵۹ فوت) افت خواهد کرد.
این میزان از کاهش سطح آب، تقریباً تمام قسمت های شمالی خزر و برخی از قسمت های ترکمن ها در جنوب شرقی را تبخیر می کند. محققان می گویند، حاشیه شرقی کاملاً خشک خواهد شد.
در بدترین حالت کاهش سطح آب که در حدود ۱۸ متر خواهد بود و اگر این اتفاق بیفتد مدل ها نشان می دهند ۳۴ درصد از سطح این دریا از بین خواهد شد. با این وجود این بحران عظیم هنوز مورد توجه عموم قرار نگرفته است.
حتی جامعه علمی نیز تا حد زیادی از این اتفاقات بی اطلاع هستند. سازمان ملل و سازمان بین المللی تغییرات اقلیمی در هیچ یک از گزارشات خود به تبخیر آب بزرگترین دریاچه جهان و تاثیر تغییرات آب و هوایی بر روی آن نپرداخته و برنامه ای برای جلوگیری از این فاجعه ارائه نداده اند.
تأثیرات ناشی از نادیده گرفته شدن تغییرات سطح دریا در آینده – کاهش سطح دریاچه ها و دریاها در فضای داخلی قاره در مقیاس جهانی – می تواند به طور مشابه با افزایش سطح جهانی دریا ویرانگر باشد، و معیشت میلیون ها نفر در سراسر جهان را تهدید کند. (دریاچه خزر با حدود ۳۷۱۰۰۰ کیلومتر مربع (۱۴۳۰۰۰ مایل مربع) مساحتی تقریبا برابر با کشور آلمان دارد و میزان شوری آن در حدود ۱.۲ درصد است. به دلیل این وسعت زیاد، خزر به جای دریاچه، دریا قلمداد می شود.)
عواقب ناشی از خشک شدن دریای خزر
بدون اقدام فوری و هماهنگ، دریای خزر در جهانی که به سرعت در حال گرم شدن است، به سمت خشک شدن خواهد رفت. بنابراین تشکیل یک گروه ویژه جهانی برای نجات این دریاچه بسیار مورد نیاز است.
عواقب زیست محیطی
اگر اقدامی در این زمینه انجام نشود، عواقب آن برای محیط زیست بسیار زیاد و غیرقابل جبران خواهد بود. کاهش پیش بینی شده سطح آب برای خزر، این اکوسیستم منحصر به فرد را به شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد و از دست دادن آب کم عمق در جنوب باعث می شود که ماهیان بومی، پرندگان و فک ها از زیستگاه بی نظیر، محل تخم گذاری و منابع غذایی خود محروم شوند.
طبق نیجه گیری در مطالعات جدید، انتظار می رود اثرات تشدید شده کاهش سطح دریای خزر منجر به سازماندهی مجدد عمده اکوسیستم ها شود و زیست محیطی منحصر به فرد خزر را که طی میلیون ها سال در منطقه در حال تکامل بوده است را تهدید کند.
با گرم تر شدن هوا و افزایش دما، رودخانه ها اکسیژن کمتری را به دریا می رسانند و مناطق کم عمق را تحت تأثیر قرار می دهند، در کم عمق ترین و عمیق ترین آب های دریای داخلی تأثیر می گذارد، همان چیزی که در حال حاضر در برخی از اقیانوس های جهان اتفاق می افتد.
عواقب اقتصادی و سیاسی
عواقب ژئوپلیتیکی نیز بسیار نگران کننده است. اقتصادهای محلی وابسته به ماهیگیری و تجارت دریایی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت، همچنین بنادر ساحلی، که ناگهان بسیار دورتر از آب قرار می گیرند، از رونق خواهند افتاد. این کاهش سطح آب احتمالاً مشکلات کمبود آب در منطقه را نیز تشدید می کند و بدون شک باعث اختلافات بین المللی می شود.
از آن جا که معیشت و امنیت غذایی میلیون ها انسان در این منطقه به دریای خزر بستگی دارد. از دست دادن این خدمات اکوسیستم در این منطقه که به دلیل تنوع قومی همیشه پر تنش بوده است، عواقب اقتصادی شدیدی را در پی خواهد داشت و ممکن است باعث درگیری های محلی و منطقه ای شود.
این شرایط فقط مشکلات دریای خزر است. چند مطالعه اخیر نشان داده است که سطح آب در بسیاری از دریاهای محصور و سیستم دریاچه ای در حال کاهش است که عمدتا به دلیل خشک شدن قاره ناشی از تغییرات آب و هوایی است.
دریاچه ها به دلیل عدم وجود جریان خروجی به طور ویژه تری در برابر افزایش دما آسیب پذیر هستند. سطح آب آن ها تقریباً فقط با بارش، ورودی رودخانه و تبخیر تعیین می شود. همین مسئله در مورد دریای خزر نیز وجود دارد که برای ورودی خود به رودخانه ولگا تکیه می کند. برای نجات این اکوسیستم های گرانبها و اقتصادها و جوامعی که از آن ها حمایت می کنند، به مدل های دقیق عقب نشینی دریاچه در سراسر جهان نیاز مبرم داریم.
آیا برای نجات خزر دیر شده است
متأسفانه برای نجات خزر فقط از طریق کاهش انتشار بسیار دیر شده است. سطح آب داخلی هر سال با سرعت ۶ تا ۷ سانتیمتر (۲.۴ تا ۲.۸ اینچ) در حال کاهش است. بنابراین باید تصمیمات جدی در این زمینه گرفته شود. ایجاد آگاهی عمومی، اقدام خوبی برای شروع است. برای دهه ها، افول دریاچه ها حتی توسط متخصصان اشتباه و نادیده گرفته شده است.
به عنوان مثال، اولین گزارش ارزیابی IPCC در سال ۱۹۹۰، افزایش سطح دریای خزر را از حدود سال ۲۰۱۰ به بعد پیش بینی کرده است. هیچ یک از گزارش های تلفیقی IPCC این موضوع را بیشتر مورد بررسی قرار نمی دهد. کمبود کافی تحقیق بخشی از مشکل است. خطرات و آسیب پذیری دریای خزر به دلیل از دست دادن آب به سختی بررسی شده است.
بر اساس پرونده دریای خزر، دانشمندان خواستار یک کارزار جهانی برای افزایش آگاهی و بهبود تحقیقات در مورد کاهش سطح آب دریاچه های جهان هستند که مدت ها است که مورد غفلت قرار گرفته.
ماتیاس پرانژ که مدل های آب و هوایی را در دانشگاه برمن در آلمان ایجاد می کند، می گوید: “بسیاری از مردم حتی نمی دانند که بزرگترین دریاچه جهان به دلیل تغییر آب و هوا به طور چشمگیری در حال کوچک شدن است، این دیدگاه باید تغییر کند. ما به مطالعات بیشتر و درک بهتر از عواقب گرم شدن کره زمین در این منطقه نیاز داریم.”